Ondersteuning voor mantelzorgers: Kan technologie ons helpen?

Door: J. Schuiteman – Master student Wageningen University & Research
Hoe ondersteunen we mantelzorgers die zich inzetten voor het welzijn van ouderen en welke rol kan technologie daarin spelen. Het is een vraag die vaak wordt gesteld naar aanleiding van de veranderingen in de (ouderen) zorg. In het thesis onderzoek van J. Schuiteman voor de master Applied Communication Sciences aan de Wageningen Universiteit vormden deze twee vragen samen de kernvraag.
Steeds meer ligt de focus op het thuis oud worden met hulp uit iemands eigen omgeving. Mantelzorgers vormen een belangrijke spin in het web en nemen vaak een groot deel van de verantwoordelijkheden op zich. Dat het verlenen van mantelzorg niet altijd eenvoudig is, blijkt uit de cijfers van Mezzo. Van de ruim 4 miljoen mantelzorgers in Nederland, voelt 1 op de 10 zich zwaarbelast. De vraag hoe we mantelzorgers kunnen ondersteunen gaat samen op met de vraag hoe technologie kan worden ingezet om zorg te optimaliseren. Ook in de ouderenzorg komt er steeds meer aandacht voor het gebruik van technologie als aanvulling op de menselijke zorg. Het onderzoek naar of en hoe technologie mantelzorgers kan ondersteunen, richtte zich specifiek op de Compaan (zie kader). Voor het onderzoek zijn 16 mantelzorgers uitgebreid geïnterviewd over hun situatie en het gebruik van de Compaan.

De Compaan

De Compaan is een tablet speciaal ontwikkeld om te voorzien in de behoeftes van ouderen en hun omgeving. Oudere gebruikers kunnen bijvoorbeeld eenvoudig internetten, e-mailen, skypen en foto’s ontvangen. Voor mantelzorgers biedt de Compaan mogelijkheden om te communiceren met de oudere en om specifieke zorg gerelateerde functies (bijv. medicatie herinnering, goedemorgen melding) en organisatie gerelateerde functies (bijv. gedeelde agenda en contact via het familieportaal) te gebruiken. Het familieportaal is een uniek element van de Compaan dat bestaat uit een online omgeving waar familieleden die aangesloten zijn op de Compaan, berichten, foto’s, video’s kunnen sturen en onderling contact kunnen hebben. Daarnaast kunnen zij ook ‘problemen’ met de tablet op afstand oplossen (bijv. opnieuw opstarten) en zien wat de oudere doet op de Compaan.

Mantelzorgers zijn géén homogene groep!

Een belangrijk nieuw inzicht verkregen door het onderzoek was dat mantelzorgers niet moeten worden gezien als homogene groep. Tijdens de gesprekken werd duidelijk dat er grote verschillen zijn in de situaties waarin zorg wordt verleend. Daarnaast bleken de behoeftes van elke individuele mantelzorger te verschillen en bleken zorgsituatie en behoeftes ook nog eens aan verandering onderhevig zijn. Wat betreft de situatie waarin zorg wordt verleend geldt dat de mate van afhankelijkheid van de oudere, de kennis die de mantelzorger heeft van zorg, met wie er wordt samengewerkt en of de mantelzorger al dan niet een baan of gezin heeft, allemaal van invloed zijn. Er is dus een vrijwel unieke situatie – of zoals in het onderzoek aangeduid ‘systeem’ – waarin de mantelzorger functioneert.
Ook bleken er grote verschillen te zijn in behoeftes van mantelzorgers. Deels had dit te maken met de verschillende omgevingen waarin zij zorg verleenden, maar voor een deel ook door eigen persoonlijkheid en mogelijkheden. Waar de ene mantelzorger in staat is zonder kennis van zorg, gemakkelijk informatie te verkrijgen, geldt voor een ander dat hij of zij graag zou willen worden ondersteund in het vinden van informatie. Dit kan dus zelfs resulteren in verschillende behoeftes voor ondersteuning door mantelzorgers in hetzelfde ‘systeem’. Ten slotte bleek dat zowel de situatie waarin zorg werd verleend als de behoeftes van mantelzorgers ook nog eens aan verandering onderhevig zijn. Het overlijden van één van de ouders, minder gaan werken, toename van hulpvraag, het zijn voorbeelden die laten zien hoe ‘zorgsituaties’ kunnen veranderen. Daarom is er geen fixatiepunt waarop de ondersteuning één op één kan worden afgestemd. Concluderend: de ondersteuning voor mantelzorgers zou ideaal gezien flexibel zijn en aangepast moeten kunnen worden aan de veranderende behoeftes.

Één technologische oplossing, en toch op maat?!

Flexibiliteit en aanpassingsvermogen zouden dus belangrijke uitgangspunten moeten zijn in het inrichten van de ondersteuning voor mantelzorgers. Het gebruiken van technologie kan hierbij helpen. Door het gebruik van technologie kan een basisstructuur worden gemaakt, die cliënten en hun mantelzorgers zelf op maat kunnen inzetten. Uit het onderzoek naar de Compaan bleek dat de mantelzorgers en hun omgeving in staat waren om de tool te gebruiken op een waardevolle manier binnen ieders unieke ‘systeem’. De manier waarop de Compaan werd gebruikt verschilde echter substantieel. Op basis van de gesprekken werden al zeven verschillende manieren gevonden waarop de Compaan werd ingezet. De Compaan bood daarmee een effectieve basisstructuur voor gebruik, maar tegelijkertijd ook genoeg ruimte voor aanpassing aan specifieke behoeftes. De kracht zit dus in het aanpassen van de ondersteuning door de degene die de ondersteuning zelf nodig heeft!

Alles op een rijtje

Mantelzorgers zijn geen homogene groep
Behoeftes van mantelzorgers en de situatie waarin mantelzorg verleend wordt zijn onderhevig veranderingen
Ondersteuning zou daarom flexibel moeten zijn en goed aan te passen aan de situatie
Technologie biedt mogelijkheden om een basisstructuur in te zetten en cliënten en hun mantelzorgers zelf ondersteuning op maat te laten creëren
Dit kan leiden tot een mindere belasting van de mantelzorger

Ja dat kan!

Het gebruik van technologie kan op belangrijke onderdelen ondersteuning bieden. Zo liet het onderzoek zien dat het gebruik van de Compaan kan leiden tot gevoelens van rust en controle, verbeterde communicatie, gemakkelijkere organisatie van zorg en gevoelens van blijdschap en tevredenheid voor mantelzorgers. Het gebruik van technologie kan mantelzorgers dus helpen als het gaat om communicatie, organisatie, informeren, geruststellen en samenwerken. Uit andere onderzoeken blijkt dat het vaak juist deze gebieden zijn die mantelzorgers frustratie en belasting geven. Daarnaast biedt het gebruik van dit soort technologie ook de mogelijkheid om geïntegreerd samen te werken. Uiteindelijk is het technisch mogelijk om zowel de oudere zelf, als het sociale netwerk, professionele zorgverleners en de gemeente aan elkaar te koppelen. Hoewel dit nu nog in de kinderschoenen staat, kan dit potentieel toegroeien naar een integrale support tool voor inwoners. Terugkomend op de vraag in de titel ‘kan technologie ons helpen?’: ja dat kan!

Van vergoeding in natura, naar structureel maatwerk

De vraag hoe mantelzorgers effectief ondersteund kunnen worden is voor gemeentes en ook zorgorganisaties, een belangrijk onderwerp op de agenda. Sinds 2015 zijn gemeentes wettelijk verantwoordelijk voor deze ondersteuning en de invulling ervan. Momenteel wordt er vaak gekozen voor oplossingen die uitgaan van een homogene groep. Bijvoorbeeld het geven van een vergoeding in natura, ook wel mantelzorgcompliment genoemd, aan alle mantelzorgers. Los van de gekozen invulling van de ondersteuning, is het belangrijk om te beseffen dat dit één en dezelfde ‘oplossing’ is voor een verscheidenheid aan mantelzorgers. Om mantelzorgers daadwerkelijk te ondersteunen in hun taken, moet meer gekeken worden naar structurele ondersteuning op maat. Het gebruiken van technologieën zoals de Compaan kunnen daar een eerste stap in zijn.

Neem tijd, gun tijd, win tijd

Op basis van het inzicht dat de behoeftes en situaties rondom mantelzorgers aan verandering onderhevig zijn, is het ook belangrijk het ondersteunen van mantelzorgers te zien als continue proces. Daarbij is het belangrijk in gesprek te gaan met mantelzorgers, maar ook andere partijen die betrokken zijn bij het organiseren van zorg én in gesprek te blijven. Multi-dimensionele toepassingen van technologie kunnen in de toekomst van belang zijn om het zorgsysteem verder te optimaliseren. Gemeentes, professionele zorgverleners, mantelzorgers, ouderen zelf en andere belangrijke betrokkenen zouden goed verbonden kunnen worden door het gebruik van ICT tools. Ideaal gezien kunnen updates vanuit de zorg direct naar wens worden verzonden aan huisarts, mantelzorger en worden opgeslagen in eigen dossier, kan de huisarts en thuiszorgmedewerker beeldbellen met de cliënt, en kan de cliënt contact hebben met een volwassen kind dat in het buitenland woont. Om dit te bereiken moet er worden samengewerkt met alle partijen.
Het is dus nuttig om te zorgen dat slimme oplossingen worden gecentreerd tot één bruikbare tool. Het onderzoek laat zien dat de Compaan een mooi uitgangspunt kan bieden om als centrale tool groepen te verbinden en zo tot nuttige oplossingen te komen. Daarbij is het motto: ‘neem tijd, gun tijd en win tijd’. Geen verandering gaat vanzelf en ligt in één keer klaar.
Het hele rapport lezen? H.J. Schuiteman. (2017). The use of ICT to support informal caregivers: A systemic approach. Masterthesis Applied Communication Science, Wageningen University & Research Centre.
Download:
Samenvatting Onderzoek
Thesis Rapport – The use of ICT to support informal caregiving- A systemic approach J. Schuiteman 2017.

wur

Geïnteresseerd in de Compaan? Laat het weten.

Terugbelverzoek

Heeft u een vraag? Wij zijn telefonisch bereikbaar op 088-1450100. Wilt u liever teruggebeld worden? Laat dan hieronder uw gegevens achter. We nemen zo spoedig mogelijk contact met u op.